در سال‌های اخیر، شدت و گستره خشکسالی‌ها در سطح جهانی افزایش یافته است. اما برخلاف تصور رایج که چنین پدیده‌هایی را صرفاً به تغییرات در الگوهای بارش نسبت می‌دهد، نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد عامل مهم‌تری نیز در پس پرده فعالیت دارد: افزایش تشنگی جو زمین. این پدیده که با نام علمی «تقاضای تبخیر جوی» یا به اختصار AED شناخته می‌شود، تأثیری فراتر از انتظار بر چرخه آب در سطح زمین داشته و به‌ویژه در چهار دهه اخیر، نقش قابل توجهی در تشدید خشکسالی‌ها ایفا کرده است.
به گزارش رسانه اخبار فناوری تک فاکس، مطابق با نتایج پژوهشی که در نشریه علمی Nature منتشر شده، تقاضای تبخیر جوی مسئول حدود ۴۰ درصد از شدت گرفتن خشکسالی‌ها در بازه زمانی ۱۹۸۱ تا ۲۰۲۲ بوده است. به بیان ساده، حتی اگر میزان بارش در منطقه‌ای ثابت بماند، در صورتی که جو زمین آب بیشتری بخواهد، خاک و پوشش گیاهی دیگر قادر نخواهند بود رطوبت خود را حفظ کنند. در نتیجه، ذخایر آبی با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد و منطقه با خشکسالی مواجه می‌شود. این همان وضعیتی است که هم‌اکنون بسیاری از نقاط دنیا با آن دست به گریبان هستند: ثبات در بارش، اما افزایش در نیاز تبخیری جو.
گرم‌تر شدن جو، شدت تابش خورشید، وزش باد، کاهش رطوبت نسبی و تغییر در سایر پارامترهای اقلیمی، همگی سبب می‌شوند جو به رطوبت بیشتری نیاز پیدا کند. تقاضای بیشتر برای تبخیر، به‌طور مستقیم از منابع آبی سطحی مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و خاک، همچنین از طریق تعرق گیاهان، تأمین می‌شود. در چنین شرایطی حتی مناطقی که از نظر بارش تغییر زیادی را تجربه نکرده‌اند، با خشکسالی‌های شدیدتری مواجه می‌شوند؛ چراکه سطح رطوبت در خاک به سرعت کاهش یافته و امکان بازیابی آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد.
تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهد این افزایش در تشنگی جو نه تنها شدت خشکسالی‌های موجود را بیشتر کرده، بلکه به گسترش قلمرو خشکسالی نیز منجر شده است. در دوره ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، مساحت خشکی‌هایی که دچار خشکسالی شدند، حدود ۷۴ درصد رشد داشته که نزدیک به ۵۸ درصد آن مستقیماً به افزایش AED نسبت داده می‌شود. این بدان معناست که تشنگی فزاینده جو، نه‌تنها یک تهدید منطقه‌ای، بلکه پدیده‌ای جهانی با پیامدهای چندلایه است.
سال ۲۰۲۲ در این میان، به‌عنوان خشک‌ترین سال چهار دهه اخیر ثبت شده است. بر اساس داده‌های علمی، بیش از ۳۰ درصد از کل خشکی‌های زمین در این سال دچار شرایط خشکسالی متوسط تا شدید بوده‌اند. در اروپا و شرق آفریقا، با وجود آنکه میزان بارش تغییر چشم‌گیری نداشته، شدت خشکسالی در این مناطق به حدی رسید که زنگ خطر را برای سیستم‌های منابع آب، کشاورزی و تأمین انرژی به صدا درآورد. در اروپا به‌ویژه، افت شدید سطح رودخانه‌ها به کاهش تولید برق‌آبی منجر شد، محصولات کشاورزی آسیب دیدند و بسیاری از مناطق شهری با بحران کمبود آب مواجه شدند.
برای رسیدن به این نتایج، پژوهشگران از داده‌های اقلیمی جهانی با دقت بالا شامل دما، سرعت باد، رطوبت و تابش خورشیدی بهره گرفتند. این داده‌ها به آن‌ها امکان داد تا بتوانند میزان واقعی «تشنگی جو» را در مقیاس جهانی و در طول زمان ارزیابی کنند. سپس با استفاده از شاخص‌های ترکیبی که هم بارش و هم AED را در نظر می‌گیرند، الگوهای خشکسالی را در ابعاد مکانی و زمانی تحلیل کردند. این روش به‌طور مؤثری نشان می‌دهد در چه مناطقی، چه زمانی و تحت چه شرایطی خشکسالی‌ها شدت می‌گیرند و سهم دقیق افزایش AED در این وضعیت چقدر است.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که پیامدهای آتی افزایش تشنگی جو به‌طور خاص مناطق غرب و شرق آفریقا، جنوب غربی ایالات متحده و غرب و جنوب استرالیا را تهدید خواهد کرد؛ مناطقی که هم‌اکنون نیز با بحران‌های آبی مزمن روبه‌رو هستند. در این مناطق، AED در دو دهه گذشته عامل بیش از ۶۰ درصد از شدت خشکسالی‌ها بوده و روند رو به رشد آن نیز همچنان ادامه دارد. در صورتی که دمای جهانی همچنان در مسیر افزایش باقی بماند، می‌توان انتظار داشت این شرایط بحرانی‌تر از گذشته شود.
اگر در پایش و برنامه‌ریزی برای مقابله با خشکسالی، اثرات AED نادیده گرفته شود، دولت‌ها، نهادهای زیست‌محیطی و جوامع محلی ممکن است تهدید واقعی را به‌درستی درک نکنند. این مسأله می‌تواند به اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهایی منجر شود که با واقعیت‌های اقلیمی منطبق نیستند. ازاین‌رو، درک عمیق‌تر از «تشنگی روزافزون جو» و تأثیر آن بر سامانه‌های آبی زمین، ضرورتی انکارناپذیر برای آینده پایدار و ایمن است.