تحقیقات جدید در ژنتیک تطبیقی، حاکی از پدیده جالبی در فرآیند تکامل کروموزوم‌های جنسی در نخستی‌سانان است. بر اساس این مطالعه در مجله‌ی Nature، به نظر می‌رسد کروموزوم Y با نرخ بسیار بالاتری نسبت به کروموزوم X در حال تکامل است.
به گزارش سرویس تحقیقات علمی رسانه خبرهای فناوری تک فاکس، این یافته‌ی غیرمنتظره، حاصل مقایسه‌ی توالی ژنومی کامل کروموزوم‌های جنسی در شش گونه‌ی نخستی‌سان شامل شامپانزه، بونوبو، گوریل غربی، اورانگوتان بورنئویی و سوماترایی و همچنین گیبون سیامانگ است. با وجود اشتراک بالای ژنومی (بیش از ۹۸ درصد) میان انسان و شامپانزه، تنها ۱۴ تا ۲۷ درصد از توالی DNA کروموزوم Y انسانی با نزدیک‌ترین خویشاوند زنده‌ی ما مشترک است. این در حالی است که کروموزوم X در بین گونه‌های مورد مطالعه، از نظر توالی ژنی بسیار محافظت‌شده به نظر می‌رسد.
تکامل سریع کروموزوم Y احتمالا ناشی از چند عامل است. وجود تنها یک نسخه‌ی کروموزومی Y در جنس مذکر (در مقابل دو نسخه‌ی کروموزوم X) در برابر رویدادهای جهشی آسیب‌پذیری بیشتری ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، فرآیند اسپرم‌زایی که مستلزم تکثیر بالای DNA است، به طور بالقوه احتمال خطاهای تکثیری را افزایش می‌دهد.
یکی از نکات قابل توجه این مطالعه، تنوع بالای کروموزوم Y حتی در میان گونه‌هایی با جد مشترک نزدیک است. برای مثال، کروموزوم Y اورانگوتان سوماترایی تقریبا دو برابر کروموزوم Y گیبون سیامانگ است. در حالی که شامپانزه و بونوبو که تنها ۱ تا ۲ میلیون سال پیش از هم جدا شده‌اند، از نظر طول کروموزوم Y تفاوت قابل توجهی دارند.
وجود توالی‌های تکراری طولانی در کروموزوم Y، احتمالا نقشی محافظت‌کننده در برابر اثرات مخرب جهش‌ها ایفا می‌کند. این توالی‌های تکراری که حاوی برخی ژن‌های کلیدی مرتبط با اسپرم‌زایی هستند، می‌توانند از صحت ژن‌های حیاتی در برابر خطاهای تکثیری محافظت کنند.
با وجود محدودیت‌هایی مانند بررسی تنها یک نمونه از هر گونه، این مطالعه نگرشی ارزشمند درباره‌ی پویایی پیچیده‌ی تکامل کروموزوم‌های جنسی در نخستی‌سانان ارائه می‌دهد. کشف نرخ متفاوت تکامل کروموزوم‌های X و Y، زمینه‌ای جدید برای درک بهتر فرآیندهای تکاملی و نقش عوامل مختلف در شکل‌دهی ژنوم گونه‌ها ایجاد می‌کند.
